Methodologie

Met de samenwerking tussen CLUE+, SIP en Zone2Source verbindt het project academische en artistieke instellingen in Amsterdam met als doel wetenschap en kunst te integreren. We geloven dat de uitwisseling van kennis nieuwe verbindingen en transdisciplinaire samenwerkingen tot stand brengt en kan leiden tot alternatieve benaderingen en vormen van kennis. Het gezamenlijke werk van een groep kunstenaars, ontwerpers, academici en andere experts zal, gekoppeld aan de input van lokale gebruikers, een platform vormen voor kennisproductie en toekomstvisies.
De methodologie van landschapsinterpretatie die we toepassen in Exploded View is gebaseerd op een integratie van benaderingen van eerdere projecten van CLUE+ (bijvoorbeeld Zandstad- en Testaccio-projecten (https://clue.vu.nl/en), van CLUE+ researcher en curator Krien Clevis in het project ‘OVERGANGSZONE’ in en rond de ENCI-groeve in Maastricht (https://overgangszone.nl/), en de praktijk van het transdisciplinaire onderzoek dat Zone2Source in het Amstelpark heeft ontwikkeld (https://zone2source.net/nl/). Deze gedeelde methodologie heeft geleid tot de samenwerking van deze partijen in Exploded View. Het is gebaseerd op het idee dat verschillende stakeholders in de transformatie van een landschap – variërend van archeologen tot ecologen, erfgoedexperts en lokale gebruikers – hun eigen visie en doelen in de constructie van een plek naar voren brengen. In Exploded View bestaan deze visies en doelen naast elkaar en vertellen ze hun eigen verhaal. Ze worden gedeeld met de kunstenaars en ontwerpers, die deze veelheid aan opvattingen als uitgangs-punt voor hun onderzoek nemen. In dat onderzoek spelen artistieke methodes, in combinatie met etnografische benaderingen van participatieve observatie, een grote rol. Als onderzoekers zijn de kunstenaars en ontwerpers zowel observanten als participanten, door het inzetten van meerdere etnografische methodes zoals schrijven, documenteren, tekenen, fotograferen, filmen, verzamelen, interviewen, wandelen, etc. Gezamenlijk analyseren de kunstenaars, ontwerpers en stakeholders de complexiteit van de gelaagde erfgoedlandschappen in een co-creatieve laboratoriumcontext. Dit veldwerk tracht de gelaagdheid van het landschap zichtbaar, bespreekbaar en ervaarbaar te maken door middel van onderzoek en de projecten, producties en ontwerpen die hieruit voortkomen. 

Onderzoeksfase 2018 – 2019

Het onderzoek in Rome en Amsterdam vindt plaats tussen september 2018 en september 2019 en loopt min of meer gelijktijdig met expertmeetings, lezingen en presentaties, rondleidingen, work-shops en een projectwebsite (https://www.explodedview.net/, in ontwikkeling), waarop al het onderzoek verzameld wordt. Gedurende de researchperiode hebben we in samenwerking met Bill Wei (senior onderzoeker van de RCE) een aantal expertmeetings in het Amstelpark georganiseerd, waarin de Socratische methode centraal stond, met als doel dat alle deelnemers van beide parken zich het project eigen konden maken in een gezamenlijke visie en planning. De presentaties van het onderzoek in de vorm van publieke lezingen, excursies, performances en expertmeetings vonden plaats in de Accademia Belle Arti Roma en het Parco Regionale dell’Appia Antica (resp. november 2018 en april 2019) en worden in het Amstelpark te Amsterdam in september 2019 georganiseerd.

Exploded View Pilot, maart 2018
Van maart t/m mei 2018 werd er door CLUE+ een pilot in Rome en Amsterdam georganiseerd en gefinancierd, waarin het project gelanceerd werd, hetgeen de basis vormde voor het ontwikkelen van de researchprojecten. Deze pilot vond in Rome in maart/april 2018 plaats, waarbij er door CLUE+ drie Nederlandse (Maarten Davidse, Eline Kersten en Miriam Sentler) en drie Italiaanse kunstenaars (S. Stucky, P. Romoli Venturi, J. Benci) werden uitgenodigd om de Via Appia Antica te verkennen, in samenwerking met studenten en onderzoekers van CLUE+/VU. In een symposium in de Ex-Cartiera (hoofdkwartier van het Parco Regionale dell’Appia Antica) presenteerden de kunstenaars hun eerste research-ideeën ten overstaande van studenten en experts. In samenwerking met CLUE+ werd er in Mei 2018 een gezamenlijk symposium georganiseerd waarin onderzoekers en kunstenaars rond het Via Appia Park en Amstelpark samenkwamen met presentaties en discussies, waarbij methodologie en transdisciplinaire samenwerking centraal stonden.

Onderzoeksfase Via Appia Antica Rome,
najaar 2018 – voorjaar 2019
In Rome werkten 13 internationale kunstenaars (waarvan 2 collectieven) samen met onderzoekers en (master)studenten van CLUE+/VU en andere universiteiten en academies, evenals met architecten, praktijkbeoefenaars en stakeholders van het Parco dell’Appia Antica. De deelnemende kunstenaars gingen op onderzoeksexpeditie om de concepten voor hun werk te ontwikkelen, waarbij etnografische en artistieke onderzoeksmethoden worden gebruikt en lokale kennis en orale geschiedenis onderzocht. Gedurende twee onderzoeksperiodes (herfst 2018 en lente 2019) hebben de kunstenaars in het park gewerkt. Kunstenaars, onderzoekers en stakeholders kwamen regelmatig bij elkaar om ideeën uit te wisselen. Zo hebben we in samenwerking met de Romeinse Accademia Belle Arti in november 2018 een vijftal expertmeetings op de academie georganiseerd. Hier hebben de kunstenaars hun onderzoek gepresenteerd in uitwisseling met de studenten van de kunst-academie.
Op 17 april 2019 hebben we de onderzoeksfase op de Via Appia Antica afgesloten met een symposium in de Ex-Cartiera van de Ente Parco. Verschillende ervaringen en resultaten van het onderzoek (d.m.v. presentaties van Pavèl van Houten, Jasper Coppes en Wouter Osterholt) werden gedeeld met de partners, stakeholders en collega-kunstenaars, alsmede met genodigd publiek en studenten; onder andere die van de Accademia Belle Arti Roma, van de architectuur universiteit Roma Tre en van de Vrije Universiteit (erfgoedstudies) te Amsterdam. In een paneldiscussie – bemand door een internationaal expertiseteam van architectuur- en landschap historici, filosofen en erfgoeddeskundigen, beleidsmakers en kunstenaars – werd de valorisatie van het type inter-disciplinair onderzoek kritisch bevraagd, op wat we van elkaar kunnen leren en wat de samenwerking kan bijdragen aan nieuwe perspectieven en visieontwikkeling op het Via Appia park. Uitgebreid aan de orde kwam de idee van sociaal erfgoed, waarbij de aandacht lag op vergeten recente, sociale geschiedenis van het park en betrokkenen/stakeholders die mede deze geschiedenis gemaakt hebben (zoals die van het Borghetto Latino aan de rand van het Via Appia park (dat Osterholt in zijn onderzoeksproject aan de orde stelt). Met name door de intensieve samenwerking van kunstenaars met stakeholders en direct betrokkenen is er enorm commitment en publieke participatie ontstaan en de vraag naar (het creëren van) een nieuwe lieux de mémoire. Dat commitment werd eveneens gedeeld door de Ente Parco en beleidsmakers (Sopratindenza Archeologico) van het park en gemeente Rome. Daarmee hebben we tevens de kennisuitwisseling willen benadrukken voor gebruikers, ontwerpers en beleidsmakers van de toekomst.
- Onderzoeksfase Amstelpark Amsterdam, voorjaar – najaar 2019
Dezelfde soort onderzoeksexpeditie vindt plaats in het Amstelpark in Amsterdam, eveneens met 13 deelnemende kunstenaars en ontwerpers (waarvan 3 collectieven), en ook hier in samenwerking met stakeholders en experts van het park. Het doel is om de geschiedenis van het Floriadepark en de verbinding met de snel veranderende stedelijke context van de Amsterdamse Zuidas te onderzoeken, om van daaruit nieuwe visies op het park te ontwikkelen. Tussen het voorjaar en de nazomer van 2019 ontwikkelen de kunstenaars hun onderzoek in het Amstelpark. In maandelijkse bijeenkomsten werden, afhankelijk van de specifieke onderzoeksvragen van de kunstenaars, verschillende experts betrokken, zoals ecologen, parkbeheerders, landschapsarchitecten en tuinmannen. Door deze expertmeetings heeft een voortdurende uitwisseling van informatie en benaderingen kunnen plaats-vinden. In aanvulling hierop zijn aan de kunstenaars en ontwerpers ook excursies door het park aan-geboden, die geleid zijn door verschillende experts, om zo meer te weten te komen over de materiële, ecologische, sociale en architectonische aspecten van het park.
Zo ontvingen we onder andere Ingeborg Wannags (stedenbouwkundige Zuid en opsteller van de laatste kadernota voor het park), Jouke Werf (gebiedsadviseur Monumenten en Archeologie) en Ron van Soest (Medewerker realisatie Ruimte en Economie) van de Gemeente Amsterdam. Zij hebben de deelnemende kunstenaars meer kunnen vertellen over de beslissingen die zijn genomen over het Amstelpark sinds 1972, de nieuwe kadernota en toekomstvisies op het park. Ook bij de Floriade parken die zijn opgericht na 1972 wordt nagedacht over hun toekomstvisies. Vragen als: ”Hoe kunnen we van voorgaande Floriade parken leren bij de oprichting van nieuwe parken in de toekomst?” waren leidend. Daarnaast hebben we twee meetings gefaciliteerd met Rudi Stuurman (parkmanager) en Raoul (hoofd tuinman Amstelpark). Hierbij rezen vragen als: “Op welke manier worden de zorgdragers van het park aangestuurd? Wat stuurt de beslissingen die de parkmanager moet nemen over het Amstelpark? Welke afweging maakt hij? En hoe informeert de beleidsmaker de uitvoerende tuinmannen over aangepast beleid?” De expertmeetings werden steeds opgevolgd door sessies tussen de kunstenaars en ontwerpers om elkaar op de hoogte te houden van het onderzoek, informatie uit te wisselen en kritisch te reflecteren op elkaars concepten. Op deze manier is een enorme hoeveelheid kennis verzameld over het Amstelpark. Eind september 2019 wordt een publiek evenement georganiseerd, waarin de onderzoeksprocessen en bevindingen op zeer diverse manieren in het Amstelpark gepresenteerd worden.

Afsluitende expertmeeting, oktober 2019
De onderzoeksperiode wordt afgesloten met een gezamenlijke expertmeeting, waarin het type onderzoek en de valorisatie ervan voor het Amstelpark en het Via Appia park met de deelnemers en een team erfgoed- en landschapsdeskundigen van het RCE en CLUE+ en betrokkenen wordt besproken.

PROGRAMMA – tentoonstellingen en manifestaties in Rome en Amsterdam, 2019 – 2020

Het interdisciplinair onderzoek naar het Via Appia park en het Amstelpark heeft geresulteerd in concrete voorstellen voor nieuwe kunstwerken, ontwerpen, filmproducties en projecten, die alternatieve ervaringen van en nieuwe perspectieven op deze stedelijke landschappen bieden.
De tentoonstellingen (in Rome en Amsterdam) gaan gepaard met publieksmanifestaties, c.q. een actief publieksprogramma op alle locaties. Deze manifestaties geven zowel een verbreding als verdieping aan de concepten en werkplannen, die ten grondslag liggen aan Exploded View. De manifestaties vinden plaats op drie locaties in Amsterdam; het Glazen Huis/Amstelpark, Arti et Amicitiae en museum Allard Pierson Museum. Het programma – in de vorm van lezingen, debatten, demonstraties, expedities, workshops en een afsluitend symposium beslaat verschillende lagen. Het maakt het onderzoek van de kunstenaars inzichtelijk, het geeft verdieping aan de thema’s in de diverse projecten, het verbindt de grotere thema’s van Exploded View en de uitwisseling tussen de twee parken, en verbindt alle stakeholders voor een uitwisseling over een nieuwe omgang met en denken over hedendaags erfgoed en nieuwe visies op stedelijke landschappen.

1. Rome: Parco Regionale dell’Appia Antica i.s.m. MACRO, november 2019
In november 2019 organiseren we een presentatie en manifestatie over de resultaten van het onderzoek (opening 15 november) in en rond de Ex-Cartiera in Rome (met twee tentoonstellings-zalen, conferentieruimte, openluchttheater en tuin). Daarnaast organiseren we in samenwerking met het MACRO een pre-opening (14 november) en een workshop (van 19 t/m 28 november), waarbij de laatste ook studenten van de Accademia Belle Arti Roma en de Maastricht academy of Fine Arts & Design betrokken worden. Samen met de Ente Parco en MACRO stellen we een gevarieerd publieks-programma samen, met artistic talks en walks, performances, rondleidingen en filmvertoningen, zowel tijdens het openings- als het laatste weekend (16 + 17 november en 30 november + 1 december).

2. Amsterdam: Via Appia Park in Arti et Amicitiae i.s.m. APLive, 23 april – 31 mei 2020
Het is van belang dat de resultaten van het interdisciplinair onderzoek ook in Nederland getoond worden in fysieke kunstwerken en producties. Derhalve organiseren wij in het voorjaar van 2020 een grote tentoonstelling in de tentoonstellingszalen van Arti et Amicitiae (23 april – 31 mei), waarvoor speciaal de deelnemende kunstenaars nieuw werk produceren. Tevens wordt er een wervelende publieksmanifestatie georganiseerd in het APLive van het museum Allard Pierson, waarin de onderzoeksprocessen- en resultaten van het Via Appia park gepresenteerd worden. Op deze manier kan de bezoeker zowel het werk zien als de resultaten van het onderzoek beleven in Arti en het Allard Pierson, elkaars overburen op het Rokin te Amsterdam, een kruisverkeer van kunst, erfgoed en archeologie. Zowel Arti et Amicitiae als het Allard Pierson leveren hun input en financiële bijdrage aan het project. CLUE+ zet haar wetenschappelijke input in voor de eindfase met betrekking tot dit onderdeel.
In het APLive presenteren de kunstenaars van Exploded View – Via Appia Park gedurende twee weken (6 – 20 mei 2020) hun artistiek onderzoek in situ. Deze presentaties variëren van lezingen, performances, rondleidingen, publieke debatten, filmvertoningen, etc., waarin de kunstenaars, hun samenwerkende partners en het publiek participeren. Zo organiseren Curdin Tones & Frank Müller een interactieve mapping van hun ontwerpen map/kaart als nieuw perspectief op de Via Appia en op de tentoonstelling van de kunstenaars, verzorgt het Romeinse collectief Transfusioni een aantal performances, zijn er filmlezingen van Jasper Coppes en Pavèl van Houten, en is er een cross-over programma tussen APLive en Amstelpark (zie onder 4.). Een gezamenlijk programma hiervoor wordt in samenwerking met het Allard Pierson en Arti et Amicitiae samengesteld en afgestemd op de tentoonstelling in Arti.

De manifestatie in APLive sluit eveneens aan bij het onderzoeksproject van Krien Clevis in het Allard Pierson ‘Langs de Eeuwige Snelweg | Along the Eternal Highway. Revisiting the Via Appia Antica in Rome’ (20 februari – 31 mei 2020), waar zij de resultaten van een langlopend interdisciplinair onderzoek aan de Via Appia Antica toont in diverse filmprojecties en 3D-visualisaties (zie ook: http://www.take-your-time.org/knir/miglio-v-vi/index.html ). In die zin sluit de tentoonstelling bij Arti goed aan bij de gehele manifestatie in het Allard Pierson (van zowel Clevis als Exploded View).

3. Amsterdam: Amstelpark, 15 april – 15 juni 2020
De projecten die resulteren uit het onderzoek naar het Amstelpark in Amsterdam worden eveneens gerealiseerd in het voorjaar van 2020 in een tentoonstelling in het Glazen Huis en met artistieke interventies op diverse buitenlocaties in het park. Ook dit gaat gepaard met diverse publieks-manifestaties, lezingen, rondleidingen, etc. Deze worden als integraal onderdeel van of als aanvulling op de projecten georganiseerd, om zo de onderzoeksprocessen zichtbaar te maken en de thema’s van Exploded View verder uit te diepen in samenwerking met experts en het brede publiek.

4. Twee Parken: cross-over, 6 – 20 mei 2020
Kruisend door verschillende tijden, disciplines, achtergronden en expertises, willen de deelnemende kunstenaars Jacqueline Heerema en Eline Kersten een publieksevent creëren dat bruggen slaat tussen de diverse facetten binnen het overkoepelende project Exploded View. Niet alleen de projecten van de afzonderlijke kunstenaars komen hierdoor in verbinding te slaan, ook de locaties, expertises en onderzoeken. Het publieksprogramma bestaat uit een presentatie met werken in bruik-leen, die belangrijk zijn geweest voor hun persoonlijke onderzoeken, als ook een leesgroep, lezingen van deskundigen en film screenings, en zal plaatsvinden in zowel het Amstelpark, als APLIve en Arti.

5. Exploded View slotsymposium
Een afsluitend symposium wordt georganiseerd in het Glazen Huis in het Amstelpark, waarin we het interdisciplinair onderzoek naar de erfgoedlandschappen, de verschillende methodologieën voor artistiek onderzoek en de ontwikkelde visies en projecten voor beiden parken zullen presenteren en bediscussiëren. Voor dit symposium worden alle partners, deelnemende kunstenaars/ontwerpers en onderzoekers en experts, beleidsmakers, stakeholders en andere betrokkenen uitgenodigd, die een bijdrage hebben geleverd aan het project. Erfgoedspecialisten, ecologen, stadsplanners, park-managers en –gebruikers en beleidsmakers, worden gevraagd en uitgedaagd om samen met ons en het publiek te reflecteren op nieuwe perspectieven en visies op landschapserfgoed in hedendaagse stedelijke context, en hoe de beide parken in het bijzonder te activeren voor de toekomst. Programma met genodigde sprekers wordt nog ontwikkeld.